ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია ძვლის ტვინის იშვიათი ავთვისებიანი სიმსივნური დაავადებაა. ძვლის ტვინი ძვლებში მოთავსებული ღრუბლისებრი ქსოვილია, რომელიც სისხლის უჯრედებს წარმოქმნის. ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის დროს, ძვლის ტვინში დიდი რაოდენობით წარმოიქმნება სისხლის თეთრი უჯრედები – ლეიკოციტები.
დასახელებაში გამოყენებული სიტყვა „ქრონიკული“ იმის აღმნიშვნელია, რომ დაავადება მიდმინარეობს შედარებით უფრო ნელა, ვიდრე მისი მწვავე ფორმები. დასახელებაში გამოყენებული სიტყვა „მიელოგენური“ აღნიშნავს სიმსივნურად ტრანსფორმირებული უჯრედების ტიპს.
ქრონიკული მიელოიდური ლეიკემია ასევე ცნობილია სხვა დასახელებებითაც, მაგალითად, ქრონიკული მიელოიდური ლეიკემია ან ქრონიკული გრანულოციტური ლეიკემია. დაავადება ნებისმიერ ასაკში შეიძლება განვითარდეს, თუმცა ზრდასრულებსა და ასაკოვნებში უფრო ხშირია, ვიდრე ბავშვებში.
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის მკურნალობაში არსებულმა მიღწევებმა, მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა დაავადების პროგნოზი.
სიმპტომები
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის დროს შეიძლება სიმპტომები გამოხატული არ იყოს და მასზე ეჭვი შემთხვევით სისხლის ანალიზის შედეგით მიიტანონ.
სიმპტომები მოიცავს:
- ძვლების ტკივილი
- სისხლდენები
- მცირე რაოდენობის საკვების მიღების ფონზეც დანაყრებისა და სისავსის შეგრძნება
- გამოფიტულობისა და დაღლილობის შეგრძნება
- ცხელება
- წონის არაადექვატური კლება
- მადის დაქვეითება
- ტკივილისა და სიმძიმის შეგრძნება მარცხენა ნეკნქვედა მიდამოში
- გადაჭარბებული ოფლიანობა ღამის საათებში (ღამის ოფლიანობა)
მიზეზები
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია ვითარდება მაშინ, როდესაც ძვლის ტვინის უჯრედებში ხდება პერმანენტული გენეტიკური ცვლილებები – მუტაციები. ზუსტი მიზეზი, რა იწვევს ასეთ მუტაციებს, უცნობია, თუმცა კარგად არის ცნობილი ის მექანიზმი, რომლითაც მუტაციის შემდეგ დაავადება ვითარდება.
აბერაციული ქრომოსომის ფორმირება
ადამიანის უჯრედები, ნორმაში, 23 წყვილ ქრომოსომას შეიცავენ. ქრომოსომები შედგებიან გენეტიკური ინფორმაციის შემცველი მოლეკულის – დნმ-სგან. დნმ შეიცავს ინფორმაციას ყოველი უჯრედის ზრდის, გამრავლებისა და ფუნქციონირების შესახებ. სწორედ დნმ-შია ჩაწერილი ის კოდი, რომლითაც იმართება და კონტროლდება ჩვენი ორგანიზმი. ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის დროს, სისხლის უჯრედებში გარკვეული ქრომოსომები ერთმანეთს უცვლიან მცირე ფრაგმენტებს. კერძოდ, მეცხრე ქრომოსომას წყდება მცირე ფრაგმენტი და გადაინაცვლებს 22-ე ქრომოსომაზე. თავის მხრივ, 22-ე ქრომოსომას მოწყვეტილი ფრაგმენტი გადაინაცვლებს მე-9 ქრომოსომაზე. უბნების ასეთი გაცვლის შედეგად, ყალიბდება ექსტრა-გრძელი მე-9 და ექსტრა-მოკლე 22-ე ქრომოსომა. ექსტრა-მოკლე 22-ე ქრომოსომას ეწოდება ფილადელფიური ქრომოსომა. მან სახელწოდება მიიღო იმ ქალაქის მიხედვით, რომლეშიც იგი აღმოაჩინეს. ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის უჯრედთა 90%-ზე მეტში ვლინდება ფილადელფიური ქრომოსომა.
აბრაციული ქრომოსომა წარმოქმნის აბერაციულ ცილას
ფილადელფიური ქრომოსომის ფორმირების შედეგად ყალიბდება ახლი გენი. მისი ჩამოყალიბება ხდება მე-9 ქრომოსომისა და 22-ე ქრომოსომის გენების შერწყმის შედეგად. შერწყმულ გენს ეწოდება BCR-ABL. ახლად წარმოქმნილი შერწყმული BCR-ABL გენი, უჯრედებში გასცემენ სპეციფიური ცილის, თიროზინ კინაზას წარმოქმნის ბრძანებას. არანორმალური გენის პროდუქტი არანორმალური ცილაა. ახლადწარმოქმნილი თიროზინ კინაზას არანორმალურობა იმაში მდგომარეობს, რომ იგი ორგანიზმის სიგნალისგან დამოუკიდებლად იწყებს საკუთარი თავის აქტივაციას და ააქტივებს სხვა ისეთ ცილებსაც, რომლებიც ჩართულები არიან უჯრედის ზრდასა და გამრავლებაში.
ახალი გენის წარმოქმნა უზრუნველყოფს არანორმალური უჯრედების გამრავლებას
სისხლის უჯრედები წარმოიქმენა ძვლის ტვინში. ძვლის ტვინი ძვლებში არსებული ღრუბლისებრი ქსოვილია, რომლის ნორმალურად ფუნქციონირების პირობებში, ხდება მოუმწიფებელი უჯრედების (სისხლის ღეროვანი უჯრედების) წარმოქმნა. სისხლის ღეროვანი უჯრედების წარმოქმნა მკაცრად კონტროლირებული პროცესია. აღნიშნული ღეროვანი უჯრედები მწიფდებიან და სპეციალიზდებიან სხვადასხვა უჯრედთა ტიპებად. ზოგი მათგანი ერითროციტად დიფერენცირდება, ზოგი – ლეიკოციტად ზოგი კი – თრომბოციტად.
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის დროს, ეს პროცესი არასწორად მიმდინარეობს. კონსტიტუციური აქტივობის მქონე თიროზინ კინაზა უზრუნველყოფს დიდი რაოდენობით უჯრედების წარმოქმნას. მათი ზრდისა და სიკვდილის პროცესები ნორმალური უჯრედებისას არ ჰგავს. პათოლოგიური უჯრედების დიდი რაოდენობით წარმოქმნა მათ დაგროვებას იწვევს. დროთა განმავლობაში კი ჯანმრთელი უჯრედების ადგილს სრულად იკავებენ პათოლოგიური, სიმსივნური უჯრედები.
რისკ ფაქტორები
ფაქტორები რომლებიც ზრდიან ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის რისკს, მოიცავს:
- ხანდაზმული ასაკი
- მამრობითი სქესი
- რადიაციის ზემოქმედება
ოჯახური ისტორია არ წარმოადგენს რისკ ფაქტორს
მუტაცია, რომელიც იწვევს ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის განვითარებას, მშობლიდან შვილს არ გადაეცემა. მიჩნეულია, რომ ეს მუტაცია შეძენილია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ხდება დაბადების შემდეგ.
დიაგნოზი
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის დიაგნოსტირებისთვის მნიშვნელოვანი კვლევები და პროცედურები მოიცავს:
- ფიზიკურ გამოკვლევას. ფიზიკური გამოკვლევა მოიცავს სასიცოცხლო მაჩვენებლების შეფასებას, მაგალითად პულსის, არტერიული წნევის. ასვეე სხეულის დეტალურ დათვალიერებასა და შეფასებას. ლიმფური კვანძების, ელენთისა და მუცლის შეფასებას.
- სისხლის გამოკვლევა. სისხლის საერთო ანალიზით ხდება უჯრედების რაოდენობის შეფასება. ხშირად ლეიკოციტების რაოდენობა მნიშვნელოვნადაა გაზრდილი. სისხლის ბიოქიმიური კვლევით ხდება სხვადასხვა ორგანოს ფუნქციის შეფასება.
- ძვლის ტვინის გამოკვლევა. ძვლის ტვინის ასპირაცია და ბიოფსია საშუალებას იძლევა დაისვას დაავადების დიაგნოზი. აღნიშნული პროცედურის დროს ხდება ძვლის ტვინის მცირე ნიმუშის აღება თეძოს ან მკერდის ძვლიდან. აღებული ნიმუში იგზავნება ლაბორატორიაში, სადაც ექიმი პათოლოგი იკვლევს მას მიკროსკოპის ქვეშ და ნახულობს, არის თუ არა მასში პათოლოგიური უჯრედები;
- გენური მუტაციების გამოვლენა. გენური მუტაციების გამოსავლენი ერთ-ერთი საკამოდ მაღალი სიზუსტის კვლევაა პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქცია ანუ პჯრ (PCR, polymerase Chain Reaction). აღნიშნული კვლევა წარმოებს ძვლის ტვინის ან სისხლის ნიმუშებზე. ნიმუშში არსებული უჯრედებიდან თავდაპირველად ხდება გენეტიკური მასალის – დნმ-ის გამოყოფა. მუტაციები სწორედ დნმ-ის მოლეკულაში არსებული პერმანენტული ცვლილებებია. კვლევის მიზანი ფილადელფიური ქრომოსომის გამოვლენაა.
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის ფაზები
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის ფაზები აღნიშნავენ დაავადების აგრესიულობას. მისი განსაზღვრა ხდება პათოლოგიური და ჯანმრთელი უჯრედების თანაფარდობით. ფაზები მოიცავს:
- ქრონიკული. ქრონიკული ფაზა ადრეულს ფაზას წარმოადგენს და მკურნალობის ეფექტურობა ამ დროს ყველაზე უკეთესია
- აქსელერაციის. აქსელერაციის ფაზა ერთგვარი გარდამავალი ფაზაა, როცა დაავადება ხდება უფრო აგრესიული
- ბლასტური. ბლასტური ფაზა არის მძიმე, აგრესიული ფაზა, რომელიც სიცოცხლისთვის სახიფათოა.
მკურნალობა
ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის მკურნალობის მიზანია დაზიანებული გენეტიკური აპარატის მქონე უჯრედების განადგურება. უმეტეს შემთხვევებში, მკურნალობას იწყებენ თარგეთული პრეპარატებით, რომლებიც უზრუნველყოფენ ხანგრძლივ რემისიას.
თარგეთული პრეპარატები, რომლებიც მოქმედებენ თიროზინ კინაზას აქტივობაზე, მოიცავს:
- იმატინიბი (გლივეკი)
- დასატინიბი (სპრიცელი)
- ნილოტინიბი (ტასიგნა)
- ბოსუტინიბი (ბოსულიფი)
თარგეთული პრეპარატები წარმოადგენენ ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის საწყის თერაპიულ საშუალებებს. გვერდითი მოვლენები მოიცავს კანის შეშუპებას, გულისრევას, კუნთების ტკივილს, დაღლილობას, დიარეასა და კანზე გამონაყარს.
თარგეთული პრეპარატებით მკურნალობის ეფექტურობის შეფასება ხდება სისხლის კვლევით, რომლის მიზანი BCR-ABL გენის მქონე უჯრედების გამოვლენაა. თუ თარგეთული თერაპია უშედეგოა ან დაავადება გახდა მათზე რეზისტენტული, ინიშნება სხვა პრეპარატი, მაგალითად, ომაცეტაქსინი (სირნიბო).
რთულია იმის განსაზღვრა, რომელია ის უსაფრთხო წერტილი, როცა პაციენტს შეუძლია თარგეთული პრეპარატების მიღების შეწყვეტა. ამის გამო პაციენტები პრეპარატებს იღებენ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში მაშინაც კი, ადგილი აქვს დაავადების რემისიას.
ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია
ძვლის ტვინის გადანერგვა, ასევე ცნობილია, როგორც ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა. აღნიშნული მეთოდი საშუალებას იძლევა დაზიანებული, სიმსივნური ძვლის ტვინი ჩანაცვლდეს ახალი, ჯანმრთელი ძვლის ტვინით, რომელსაც სრულფასოვანი უჯრედების წარმოქმნის უნარი აქვს. ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციას წინ უძღვის მაღალი დოზებით ქიმიოთერაპიული პრეპრატებითა და სხივური თერაპიით მკურნალობა, რათა განადგურდეს ძვლის ტვინის ყველა ის უჯრედი, რომელიც სიმსივნურადაა გადაგვარებული. ამის შემდეგ, ხდება ჯანმრთელი ძვლის ტვინის გადანერგვა (ალოგენური ტრანსპლანტაცია).
ქიმიოთერაპია
ქიმიოთერაპიის მიზანია სიმსივნური უჯრედების განადგურება. ქიმიოთერაპიული პრეპარატები ზოგჯერ ინიშნება თარგეთულ მედიკამენტებთან ერთად. გვერდითი ეფექტები დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა პრეპარატს იღებს პაციენტი.
